Proszę wszystkich, nie bagatelizujcie problemów swojego dziecka, obserwujcie uważnie każde zachowania głosowe, aby nie było za późno... Jeżeli jest choć cień wątpliwości, warto skorzystać z pomocy logopedy, na pewno nie zaszkodzi, a może zaprocentować:)
Poniżej znajdziecie charakterystykę etapów w rozwoju mowy dziecka. Warto się z nimi zaznajomić. Polecam:)
Pierwsze
głosowe zachowania małego dziecka są związane ściśle z pragmatycznymi
aspektami komunikacji: płaczem, krzykiem, śmiechem, grymasem, a nawet czekaniem. Jeśli
pojawiają się dźwięki podobne do mowy, to występują rzadko i są wynikiem nieświadomej
zabawy. Mowa jest
sprawnością, która musi być nabywana przez każdego osobnika na drodze
uwarunkowań społecznych, poprzez kontakt z otoczeniem ludzkim. Dzięki procesom
społecznej adaptacji dziecko uczy się używać krtani, języka, warg, podniebienia
i szczęk do produkowania dźwięków. Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje
myśli, musi przejść wiele etapów, podczas których stopniowo zdobywa
umiejętności koordynowania różnych grup mięśni do wytworzenia mowy
artykułowanej. Mówienie jest bowiem sprawnością, której nabywa się wolniej i z
większym trudem niż innych sprawności motorycznych. Rozwija się ono zgodnie z
dojrzewaniem różnych części aparatu mowy. Kontrolę ruchów
narządów mownych umożliwiają dziecku odbierane wrażenia kinestetyczne i
słuchowe.
Rozwój mowy
trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniają się pewne okresy, których czas
trwania u dziecka normalnie rozwijającego się jest następujący:
1) OKRES MELODII (od urodzenia do 1 roku
życia)
- Już po urodzeniu dziecko
wydaje krzyk. Występują w nim elementy nieartykułowane, trudne do
określenia.
- W 2-3 miesiącu
życia niemowlę zaczyna głużyć tzn. wytwarzać przypadkowe dźwięki. Są to dźwięki specyficzne, o przypadkowym miejscu artykulacji, które nie
mieszczą się w systemie fonetycznym.
- Głużenie przekształca
się około 6 miesiąca życia w gaworzenie, które charakteryzuje się powtarzaniem
przez dziecko dźwięków wydawanych przez nie przypadkowo lub posłyszanych od otoczenia.
- Około 7-8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną rolę
odgrywa melodia, znaczenie wyrazu nie jest rozumiane. Rozwija się ono dopiero w
czwartym kwartale i znacznie wyprzedza mowę zależną.
- Dziecko identyfikuje kilka
wyrazów, rozumie swoje imię oraz proste polecenia związane z sytuacją. Pod
koniec pierwszego roku dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy jak da, na, mama.
2) OKRES WYRAZU (od 1 do 2 roku życia)
- W
pierwszych wyrazach występuje przede wszystkim samogłoska [a], ale pojawia się także [u]
oraz [i]. Ze spółgłosek występują: [d],
[d'], [n], [m], [t], [t'],
[b], [s'], [c'], [dź]. Są to wyrazy typu: [mama]; [tata]; [baba]; [papu];
[da]; [siasi]; [dzidzi]. W tym okresie dziecko potrafi także powtarzać za dorosłymi proste wyrazy, ale jest to tylko
imitacja posłyszanych dźwięków, a nie świadome ich
używanie. Zjawisko to nosi nazwę echolalii. Głoski pojawiają się stopniowo, a
nabycie umiejętności wytwarzania wszystkich głosek trwa długo, bo aż parę lat.
- W wieku 14-15 miesięcy dziecko zaczyna wypowiadać więcej pojedynczych wyrazów.
Jest to związane z rozwojem uwagi, spostrzegawczości, pamięci, czyli z rozwojem
umysłowym i fizycznym. Często podkreślana jest współzależność między rozwojem
ruchowym dziecka (chwytaniem, siadaniem, chodzeniem), a rozwojem mowy.
Większość dzieci półtorarocznych potrafi spełniać proste polecenia, można
zaobserwować u nich także początki mowy spontanicznej. Wyrazy zaczynają
zastępować gesty, którymi dotychczas dziecko się posługiwało.
- Z końcem tego
okresu słownik dziecka zawiera kilkadziesiąt wyrazów, których większość
stanowią rzeczowniki, używane w mianowniku i będące nazwami przedmiotów z
najbliższego otoczenia dziecka. Wypowiadane wyrazy są
jednak bardzo zniekształcone pod względem brzmieniowym, gdyż dziecko nie mogąc
zapamiętać całości zespołów dźwięków odtwarza tylko ich ogólny zarys, a czasami
tylko pewną część.
3) OKRES ZDANIA (od 2 do 3 roku życia)
- Mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie
samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek w tym okresie pojawiają się [s], [z],
[c], [dz]. Dziecko jednak ma dalej trudności, gdyż narządy mowy nie są
jeszcze dostatecznie sprawne, więc głoski trudniejsze zastępowane są łatwiejszymi. Mowa jest już zrozumiała
dla najbliższego otoczenia. Dziecko także zaczyna rozumieć
wypowiedzi innych osób.
- Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i
wyłącznie twierdzące. Pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy najczęściej
używane są rzeczowniki, będące nazwami konkretnych przedmiotów występujących w
otoczeniu dziecka. Czasowniki oznaczające czynności fizjologiczne, ruch,
używane są początkowo w formie bezokolicznika, ale wkrótce pojawiają się w czasie
teraźniejszym, przeszłym i przyszłym w formie strony czynnej, biernej i
zwrotnej. Mogą nie być zawsze poprawne, tak samo jak użycie przypadków. Dzieci
dwuletnie używają już kilkunastu przymiotników oraz zaczynają posługiwać się
spójnikami.
- Najwięcej nowych słów dziecko przyswaja sobie w 2-3 roku życia.
Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko przyswaja sobie wtedy
podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim
mówi jego otoczenie. Dalsze lata
przynoszą tylko jego doskonalenie tzn. dalsze zwiększenie zasobu słownictwa i
umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych oraz lepsze brzmienia wyrazów.
4) OKRES SWOISTEJ
MOWY DZIECIĘCEJ (od 3 do 7 roku życia)
- Dziecko prowadzi teraz swobodne
rozmowy. Posługuje się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowymi, choć układ zasad
ich budowania nie jest jeszcze utrwalony. Dziecko zwłaszcza w pierwszej fazie
tego okresu kształtuje twory językowe drogą analogii, rośnie ilość zadawanych pytań przez dziecko. Trzylatek mówi chętnie i dużo, a w jego
wypowiedzeniach można dostrzec poszczególne kategorie gramatyczne, choć obserwuje się wiele form
jeszcze niewłaściwych np. Ja dam pić piesu; Nie mam spodniów.
- Dziecko w
tym wieku powinno wymawiać już prawidłowo następujące dźwięki: samogłoski ustne jak i nosowe [a], [o],
[e], [y], [i], [ą], [ę],
chociaż w jego wymowie mogą pojawiać się odstępstwa związane z niewykształconą
sprawnością narządów artykulacyjnych np. zamiana samogłosek [a-o], [e-a], [i-y].
- Powinno
wymawiać także spółgłoski wargowe [p],
[b], [m] (także zmiękczone [p'],
[b'], [m']), wargowo - zębowe [f],
[w] ([f’], [w’]),
przedniojęzykowo - zębowe [t], [d], [n],
przedniojęzykowo - dziąsłowe [l] ([l']), środkowojęzykowe [ś], [ź],
[ć], [dź], [ń], ([k'], [g'], [ch']), tylnojęzykowe
[k], [g], [ch], oraz półsamogłoski [j], [ł].
- Mowę dziecka trzyletniego
cechuje zmiękczanie głosek [s], [z], [c],
[ʒ], [sz], [ż], [cz], [dż]. Może się zdarzać, że w trudnych wyrazach, w których
spółgłoski są obok siebie, mogą być opuszczane lub zastępowane innymi dźwiękami.
Głoski [s], [z], [c], [dz],
zaczynają być wymawiane prawidłowo, choć bywają jeszcze artykułowane jako [ś], [ź],
[ć], [dź], tzw. spieszczanie wyrazów.
- Artykulacje sprawiające dziecku trudności mogą być w ogóle nie wymawiane,
zastępowane łatwiejszymi (tzw. substytucja), lub mylone z innymi, jeśli wzorce
motoryczno - słuchowe nie są dostatecznie utrwalone. W okresie tym dzieci
tworzą także wiele neologizmów językowych.
- W wymowie dziecka czteroletniego utrwalają się już powoli
głoski [s], [z], [c], [dz], nie są już także zmiękczone.
Pojawiają się głoski szeregu szumiącego [sz],
[ż], [cz], [dż]. Pojawia się
również głoska [r], choć może być
nadal zastępowana przez [j] oraz [ł].
- Mowa dziecka pięcioletniego jest
już zrozumiała, a głoski szeregu szumiącego zaczynają się powoli ustalać. W mowie
jednak mogą nadal pojawiać się uproszczenia grup spółgłoskowych, zarówno w
nagłosie wyrazu, jak i śródgłosie.
Językoznawca Leon
Kaczmarek przedstawiając wymienione wyżej etapy rozwoju mowy powołuje się na
teorię Tadeusza Brajewskiego, który wmontowuje te etapy w przyjęte przez
psychologię ogólne okresy rozwojowe dziecka. Okres melodii zatem mieści się w
okresie niemowlęcym, okres wyrazu oraz zdania objęte są przez okres żłobkowy,
czyli poniemowlęcy, natomiast okres swoistej mowy dziecięcej, pokrywa się z okresem przedszkolnym.
1/ Demelowa G., 1979, Elementy logopedii, Warszawa
2/ Emiluta - Rozya D.,
1994, Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w
wieku przedszkolnym, Warszawa
3/ Kaczmarek L., 1966,
Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin
4/ Łobacz P., 2005, Prawidłowy rozwój mowy dziecka, [w:] Podstawy neurologopedii, pod red. T.
Gałkowski, G. Jastrzębowska, E. Szeląg, Opole
5/ Styczek I., 1981, Logopedia, Warszawa
Komentarze
Prześlij komentarz